با تشکر از دکتر کاظم زاده به دلیل ارسال این متن

آبخاز که در فارسی و عربی به شکل اَبخاز، آبخازیه و آبخازستان نیز نوشته شده است، سرزمینی در شمال غرب قفقاز و کرانۀ شرقی دریای سیاه است. مرکز آن بندر زیبای سوخومی در ساحل دریای سیاه است. این جمهوری خودمختار درون مرزهای سیاسی گرجستان با مساحت 8700 کیلومتر مربع قرار گرفته است. آبخاز شامل مناطق کوهستانی از رشته کوه­های قفقاز تا کرانۀ دریای سیاه است که از مصب رود اینگوری تا ناحیۀ گاگرا امتداد دارد. در آخرین سرشماری در سال 2005م. جمعیت این ناحیه در حدود 162 هزار نفر بوده است. با اینکه این جمعیت اکثراً آبخازی یا چرکسی می­باشند و متأسفانه درگیری­های قومی باعث مهاجرت گرجی­نشینان آبخازیه به سایر مناطق گرجستان شده است. زبان آبخازی به گروه زبان آدیگه ـ آبخازی تعلق دارد که آن خود از گروه زبانهای شمال باختری خانوادۀ زبان­های قفقازی (ایبری ـ قفقازی) است.

تاریخ آبخاز همواره از درگیری و جنگ با همسایگان و یا تمدن­های منطقه­ای به یاد دارد. در دورانی تمدن­های ایران باستان و روم، اسلام، مغولان، در دوران متأخر ایران صفوی، عثمانی و روسیه تزاری، با هم برای این منطقۀ سوق­الجیشی به جنگ و نزاع می­پرداختند و محل کارزار آنان آبخازیا بود و هم­اکنون درگیری با گرجیان در کارنامۀ تاریخی آنان ثبت شده است که در نگاهی وسیعتر همانا نزاع میان دو ابر قدرت شرق و غرب یعنی آمریکا و روسیه است. این مدل همان مدل تاریخی نگاه به آبخازستان در طول دوران­های گوناگون بوده است. این سرزمین به واقع سرزمین بحران است. مردم این دیار خود را سلحشور می­دانند و بر اساس این اقلیم تاریخی، جنگجویان متبحری هستند.

این منطقه از نظر تاریخی بعلت قرارگیری در مسیر شمال به جنوب و موقعیت ممتاز ژئوپلتیک، همواره میان دول منطقه برسر آن مناقشه وجود داشته است، زمانی ایران و روم، زمانی ایران و عثمانی و زمانی روسیه و عثمانی. هم اکنون نیز با قدرتگیری ساکاشویلی در انقلاب مخملی و شعارهای ملی­گرایی وی، این زخم دیرین، سر باز کرد. درگیری میان گرجیان و آبخازها به سال­های واپسین شوروی و در هنگام تقسیم قدرت شکل گرفت که با درگیری نظامی و آوارگی چند صد هزار نفر آغاز شد. شعار «گرجستان برای گرجی­ها» در سال­های ابتدایی دهۀ 90 در میان سران گرجی در این جنگ و اختلاف قومی بی­تأثیر نبود. در پایان این مرحله، ادوارد شواردنادزه رئیس جمهور وقت گرجستان در 14 ژوئیه 1994پیمان «داگومیس» را با بوریس یلتسین رئیس جمهور روسیه امضاء کرد تا به جنگ داخلی پایان داده شود و نیروهای حافظ صلح روسیه به‌طور قانونی به مناطق درگیری یعنی آبخازیا و اوستیای جنوبی اعزام شوند. این آرامش تا سال 2003 م و قدرتگیری ساکاشویلی در انقلاب مخملی موسوم به انقلاب رز ادامه یافت. ساکاشویلی در تمامی عرصه­های سیاست داخلی به تمامیت ارضی و بازگرداندن 47 درصد از خاک گرجستان که در تسخیر سه جمهوری آبخازیا، آجاریا و اوستیا است، تأکید می­کرد. بعد از حملۀ گرجستان به اوستیای جنوبی، جمهوری آبخازیا نیز با فرمان رئیس­جمهورشان یعنی «سرگی باگاپش» وارد این جنگ شدند. تجاوز روسیه به خاک گرجستان و مخدوش شدن تمامیت ارضی این کشور و همچنین اعلام استقلال دو ناحیه اوستیای جنوبی و آبخازیا بصورت رسمی و تأیید آن در دومای روسیه، حمایت غرب و آمریکا از گرجستان از نظر مالی و نظامی (معنوی) و همچنین جبهه­گیری دوران جنگ سرد میان شرق و غرب در دنیا از نتایج ماجراجویی ساکاشویلی شد. همچنین روسیه اعلام نمود که تا پایان سال میلادی، سفارتخانه خود در سوخومی را ایجاد می­نماید و در قراردادی نظامی با آبخازیه، حمایت قاطع خود از استقلال این جمهوری خودمختار از گرجستان را اعلام کرد.

بر اساس مطالعات میدانی نگارنده، این منطقه از سال گذشته دارای واگرایی شدید نسبت به گرجی­ها بود و نشانه­های درگیری نظامی در آن تا حدودی مشهود بود. در این بین، بیشتر مردم آبخازیا خواستار پیوستن به دولت فدرال روسیه هستند. مردم آبخازیا در حدود بیست سال است که تبعیۀ روسیه محسوب می­شوند و گذرنامۀ روسی دارند. در مصاحبه­های محلی، پوتین و مدودف بسیار محبویت دارند، و تلویزیون روسیه در آنجا برنامه­هایی به زبان آبخازی پخش می­کند. مردم این ناحیه، خود را جدا از گرجی­ها می­دانند و همواره به تبعیض نژادی گرجی­ها نسبت به آنها و اوست­ها تأکید می­کنند. از نکات قابل توجه در سوخومی، وجود خانه­های برخی از سران چچن و اوستیا می­باشد که گویی در تابستان­ها برای تفریح به این منطقه می­آیند. تقریباً تمامی ساحل دریا از گاگرا تا سوخومی، از آپارتمان و ویلاهای توریستی پوشیده شده است. مقامات دولتی آبخازیا نیز در دیدارهای خصوصی با اینجانب به این ویژگی آبخازیا اشاره می­کردند و آن را یکی از دلایل گرجی­ها برای تصاحب زمین­هایشان برمی­شمردند. از جمله برنامه­های دولت برای رونق گردشگری، تبلیغات فراوان در منطقۀ سوچی است که میزبان المپیک زمستانی، آینده است. این برنامه شامل ساختن و بازسازی پلاژهای کنار ساحل دریا، احداث تله­کابین و مجموعه­های گردشگری می­باشد. آنها مدعی هستند که به علت کمبود جا و فضای مناسب در سوچی، اکثر گردشگران برای اقامت به آبخازیا سفر خواهند کرد. در اصل اقتصاد آبخازیا وابسته به صنعت گردشگری است. قابل ذکر است که فاصلۀ سوچی تا مرز آبخازیا در حدود 40 کیلومتر است.

مرز آبخازیا با روسیه برای افراد محلی باز است و تنها با نشان دادن گذرنامه عبور می­کنند ولی افراد خارجی حتماً باید در سوخومی یا در مرزبانی گاگرا ویزا تهیه کنند. مردم آبخازیا از نظر مطالعات تاریخی و سیاسی نسبت به سایر مردم قفقاز شمالی از سطح بالاتری برخورد دارند. بیشتر آنان تحولات جهانی را دنبال می­کنند و شناخت مناسبی نسبت به ایران و آقای احمدی­نژاد داشتند. حس میهن پرستی نزد آنان مانند اوست­ها بسیار بالاست و این خصیصه را تفاوت خود و سایر ملل قفقازی می­دانند. در حفظ آداب و رسوم آبخازی و قفقازی بسیار کوشا هستند و در تمامی برنامه­های فرهنگی مانند رقص و سخنرانی حضور پیدا می­کنند. در نواحی ساحلی و پلاژهای تفریحی ارامنۀ زیادی زندگی می­کنند که بیشتر جهت امور تجاری و اقتصادی به اینجا مهاجرت کرده­اند. از ایروان روزانه چند پرواز به سوچی انجام می­شود که از این طریق ارتباط ارامنه با آبخازیا برقرار گشته است. تابستان­ها گروه کثیری از مردم قفقاز شمالی، آبخازهای مهاجر در سایر نقاط روسیه، ترک­های ترکیه و ارمنیان ارمنستان برای تفریح و استفاده از آسایشگاه­های دریایی به آبخازیا سفر می­کنند که بر اساس ادعای آبخازها این تعداد در سال به یک میلیون نفر می­رسد. دانشگاه دولتی آبخازیا نیز خواستار ارتباط علمی بیشتر با مراکز ایرانی بود. آنها معتقد بودند که تاریخ و فرهنگ آبخازیا با تاریخ و فرهنگ ایران گره خورده و برای نگارش و یا شناخت آن به زبان فارسی و ایرانشناسی نیاز دارند. شهرهای آبخازیا به صورت طولی گسترش یافته­اند و در خشکی عمق ندارند. حتی پایتخت نیز این شامل این نوع گسترش شهرنشینی شده است و مردم بیشتر، اطراف ساحل خانه­سازی کرده­اند. بندر سوخومی از زیبایی منحصر به فردی برخوردار است و با چشم­انداز کوه­های اطراف، جلوه­ای رویایی به دریا بخشیده است. در شهرها نیز وضعیت ظاهری مناسب وجود دارد و بعلت وضعیت خوب اقتصادی و کمک­های دولت روسیه از خرابی خیابان­ها و در و دیوار شهر آنچنان خبری نیست. رئیس جمهور آبخازیا که یک نظامی است، بعنوان یک مبارز و قهرمان ملی نزد مردم محبوبیت فراوانی دارد و در شهرها عکس وی در بیلبردها بسیار مشهود است. همچنین در شهرها نمادهایی از شهدای جنگ علیه گرجی­ها به چشم می­خورد.

از عشق صلیب موی رومی روئی

آبخازنشین گشتم و گرجی گوئی   خاقانی